In het KLIN© Atelier in Schijndel worden kinderen met communicatief meervoudige beperkingen voorbereid op de volgende stap naar passend onderwijs. KLIN© behandelaar Marjon Freericks vertelt waarom aandacht belangrijk is.

Aandacht speelt een grote rol als je kinderen iets wilt leren. “Het is belangrijk om te weten waar de aandacht, de interesse van een kind, naar uitgaat. Je hebt dan een ingang om het kind dingen aan te leren.” Daarnaast moet een kind de juiste alertheid hebben om de aandacht vast te kunnen houden. “Voor sommige kinderen kan het helpen voor of tijdens de activiteit te bewegen. Voor andere kinderen is het juist belangrijk om de omgeving prikkelarm te maken. Door de activiteiten visueel te ondersteunen, proberen we de aandacht en de initiatieven van het kind te vergroten.”

De KLIN© kinderen hebben uiteenlopende communicatieproblemen. “De overeenkomst tussen deze kinderen is, dat zij beperkte middelen hebben om met hun omgeving te communiceren. En hun sociale netwerk heeft moeite om hun te verstaan”, vertelt Marjon. “Vaak zien we dat communicatieproblemen geuit worden in gedragsproblemen. Kinderen raken gefrustreerd als ze iets niet duidelijk kunnen maken. Onze behandeling is erop gericht om de communicatie tussen kind en ouders te verbeteren door het inzetten van hulpmiddelen. Beiden kunnen dan beter aangeven wat ze willen en bedoelen. Zo creëer je meer begrip van beide kanten.”

“In het begin volgen we het kind en bouwen een vertrouwensband op”

In het begin wordt het kind gevolgd en gaan de behandelaars mee in wat het kind wil. Daardoor ontstaat inzicht in wat het kind leuk vindt. “We visualiseren activiteiten met foto’s en picto’s om de aandacht van het kind te sturen en om het kind uit te lokken tot het nemen van initiatieven. Een voorbeeld hiervan is het werken met een script. Dat is een combinatie van foto’s waarbij de volgende foto de volgende stap is, bijvoorbeeld over het aan- en uitkleden van een pop. Het kind krijgt door dat er verschillende stappen zijn en het kind kan zelf aangeven welke stap het wil zetten.” Gaandeweg wordt het aantal scripts uitgebreid. Het kind kan door een bepaald script te kiezen ervaren dat het daarmee een stem heeft die door de omgeving wordt gehoord. Via een script kan een kind bijvoorbeeld aangeven of het de pop wil aankleden of eten geven.

In het KLIN© Atelier laten behandelaars de kinderen af en toe ook een totaal nieuwe beleving ervaren. “Ik ben ervan overtuigd dat je een kind eerst moet volgen en vertrouwen moet opbouwen. Soms weren kinderen bepaalde dingen af. Een kind kan bijvoorbeeld niet van voelen houden. Als zo’n kind je heeft leren kennen en er is een goede vertrouwensband ontstaan, dan probeer ik na een tijdje om dat te doorbreken. Anders blijft de wereld van een kind zo klein en je wilt juist dat het groter wordt. Vaak kiest een kind uit zichzelf voor bekende vertrouwde activiteiten. Door voorzichtig samen met het kind nieuwe activiteiten te proberen, kan een kind ontdekken dat waar het zich eerst tegen verzette, toch ook leuk kan zijn. Hiermee vergroot je zijn of haar wereld.”

“Door observeren en dingen uitproberen, ontdekken we wat een kind leuk vindt”

Ieder schooljaar start er een nieuwe KLIN© groep. Aan het begin van zo’n jaar zijn Marjon en haar collega’s vooral veel bezig met de kinderen observeren en dingen uitproberen. “Hoe reageert een kind als we samen iets doen? Lacht het kind of wendt het de blik af? Kijkt het kind naar de bal als je die pakt? Als je merkt dat een kind goed reageert op muziek dan ga je daar materialen bij kiezen, bijvoorbeeld een bal. Op de maat van de muziek druk je dan samen op de bal. Zo vergroot je de aandacht voor de muziek en het ritme nog meer. Daarna kun je ander materiaal inzetten. Bijvoorbeeld een handschoen waarmee je op de benen, armen en schouders tapt op het ritme van de muziek. Als er voldoende is geoefend met de bal en de handschoen, kun je het kind laten kiezen: Wil je met de bal of met de handschoen de muziek beleven? Zo leer je een kind keuzes maken in iets waar de interesse naar uitgaat.”

“Door de druk ervaren ze hun lijf beter en kunnen ze in het hier en nu zijn”

Hoeveel aandacht heeft een kind voor de wereld om zich heen? “Dat alertheidsniveau kan zowel door de binnen- als buitenkant beïnvloed worden. Denk bij de binnenkant bijvoorbeeld aan epilepsieaanvallen. Aan de buitenkant kan dit liggen aan veel prikkels, zoals een drukke omgeving. Er zijn kinderen die heel onrustig zijn. Hoe zorg je er dan voor dat je het vereiste alertheidsniveau krijgt? Bij onrustige kinderen laten we ze bijvoorbeeld eerst even lopen voordat we aan een opdracht beginnen. Door fysieke beweging krijgen de kinderen rust, waarna ze de aandacht kunnen richten op een activiteit.”

Marjon gebruikt weleens een wiebelkussen. “Een kind krijgt door zijn eigen bewegingen op zo’n wiebelkussen een bepaalde alertheid en kan zich beter concentreren.” Maar ook een kind op schoot nemen en stevig omarmen, of letterlijk op de schouders drukken werkt bij sommige kinderen. “Door de druk ervaren ze hun lijf beter, zijn ze bewuster en kunnen ze in het hier en nu zijn. Onrustige kinderen kunnen vaak geen manier vinden om zichzelf rustig te maken.”

“Weet waar de aandacht van het kind heen gaat zodat je het nieuwe dingen kunt leren!”

De fases waar de kinderen zich in bevinden, kunnen heel verschillend zijn. “De één kan zijn aandacht ergens kort bijhouden en blijft wat onrustig, terwijl de ander zijn aandacht ergens langer bij kan houden en meer geïnteresseerd en leergieriger is. Hoe langer een kind de aandacht ergens voor heeft, hoe meer we een kind kunnen leren.”

“Als we zien dat een kind moeite heeft om de aandacht vast te houden, dan leggen we de activiteit vast op video. Als we deze activiteit nog een keer willen doen, laten we eerst de video zien zodat het kind herkent wat het heeft gedaan. Alle stappen worden nog een keer gemaakt en je maakt het visueel.”

Om de aandacht langer vol te houden worden naast de ondersteunende communicatiemiddelen ook andere middelen ingezet door de behandelaars. “Bijvoorbeeld door liedjes te zingen als we van de ene naar de andere activiteit gaan, of door handpoppen te gebruiken. Daarnaast gebruiken we gebaren tijdens een activiteit, dit kan de bewustwording van een kind vergroten. Als een kind zelf gebaart, stuurt het zijn gedachten naar datgene wat hij met zijn handen aan het doen is. Dat geeft meer bewustwording. Naast de verwijzers die we altijd gebruiken kan een gebaar een kind helpen om de aandacht beter te richten zodat het meer bewust wordt van wat er gaat gebeuren.”

Marjon heeft de laatste jaren veel geleerd als het gaat over aandacht bij deze doelgroep. “De belangrijkste les is dat je hetzelfde uitgangspunt moet hebben als het kind. Als dat niet zo is, zit je niet op hetzelfde niveau en kun je het kind niets leren. Ga eerst mee met het kind in wat het wil, deel een ervaring samen en win het vertrouwen.” Je moet ook bewust kiezen voor het tempo in je activiteiten. “Vaak gaan we veel te snel. Het leren van nieuwe activiteiten en taal heeft veel tijd nodig.” En als laatste noemt Marjon het oppikken van kleine signalen. “Soms kun je door een lachje of een handreiking zien dat een kind interesse heeft voor iets. En: als je weet waar de aandacht van het kind heen gaat, dan kan je het nieuwe dingen leren!”

“Alles wat je aandacht geeft dat groeit!”

Marjon heeft een tip voor ouders: “Alles wat je aandacht geeft dat groeit! Zoek de oplossingen niet in de grote veranderingen, maar in kleine stapjes. Blijf dicht bij het kind zodat je elkaar tijdens het leerproces blijft begrijpen. Beleef samen dingen, maak van de alledaagse dingen een moment waarop je aandacht hebt voor elkaar. Ook al lukt niet altijd alles, of gaat het niet zoals je het graag zou willen hebben: geniet van de kleine dingen.”