Ondersteunde communicatie (OC) beslecht barrières in het kunnen en willen communiceren met anderen, nabij en veraf. OC wordt gebruikt door mensen met stoornissen en beperkingen in het waarnemen, verwerken, begrijpen en uiten van spraak, schrift (tekst) en gebarentaal.

Communicatie

In principe is er altijd communicatie. Dat is inherent aan onze menselijke aard en ook de drijfveer om de omgeving naar onze hand te kunnen zetten en met elkaar een omgeving te creëren om te overleven.

Dat geldt ook voor mensen die door tal van oorzaken een belemmerde toegang ervaren in communiceren met anderen. Die anderen kunnen zowel in de directe als wijdere omgeving zitten, dus ook via sociale media, telefoneren, schrijven.

Bij OC kan sprake zijn van verschillende communicatievormen, -methoden en -hulpmiddelen.

Voorbeelden van communicatie-

• vormen zijn gebaren, pictogrammen, voelsymbolen of voorwerpen als verwijzers;
• methoden zijn Nederlands(e spraak) met ondersteuning van gebaren, gebaren en pictogrammen samen en
• hulpmiddelen variëren van aanwijsborden, taalzakboek, spraakknoppen tot spraakcomputers en tablets. Hierbij kunnen specifieke apps ingezet worden.

Communiceren met en zonder communicatie ondersteunende hulpmiddelen

Communiceren kan op verschillende manieren. Je kunt zonder hulpmiddelen communiceren door gesproken taal, lichaamstaal, door te wijzen met je vinger, hand of oog, door eigen gebaren of door gebarentaal. 

Communicatie ondersteunende hulpmiddelen (COH) zijn er in allerlei soorten en maten.

Die lichaamsgebonden communicatie wordt in veel gevallen ondersteunend naast spraak ingezet. In de Engelstalige literatuur ‘unaided AAC’ genoemd, bij ons nontech OC.

De communicatie met ondersteuning van een hulpmiddel (COH), in de Engelstalige literatuur ‘aided AAC’ kan op verschillende manieren gerealiseerd worden.

Een Lowtech COH is de spraakknop waar je een eigen boodschap op kan inspreken die aansluit bij het doel wat je voor ogen staat. Je kunt de spraakknop bijvoorbeeld inzetten om je kind simpelweg ‘ja’ of ‘neen’ te laten antwoorden bij het aanbieden van een keuze. Of je kind kan ermee aangeven dat het iets wil vragen of vertellen. De betreffende boodschap is dan van tevoren door een ander ingesproken. Bij computergebaseerde COH, zoals een ooggestuurde spraakcomputer spreken we van Hightech COH.

Bij het gebruik van Low- en Hightech COH is het van belang om te kijken naar de soort representatie van de ‘taal’ die op de toetsen van het apparaat of het aanraakscherm gezet moet worden. Dat kan variëren van tekeningen, plaatjes, pictogrammen, foto’s, lettertekens tot woorden, voelsymbolen en braille.

Het inzetten van COH wordt mede bepaald door de situatie. In een zwembad is een Hightech COH bijvoorbeeld niet handig. Daarom wordt bijna altijd een combinatie van Non- en Basictech met Low- of Hightech COH ingezet voor de ondersteuning van de communicatie van mensen die niet of moeilijk via spraak kunnen communiceren.

Ondersteunde communicatie inzetten

Het bewust inzetten van OC is belangrijk voor mensen die niet of moeilijk via spraak kunnen communiceren. Het leren gebruiken en implementeren van COH vraagt in de praktijk veel van de persoon met complexe communicatiebehoeften én van gesprekspartners.

Bij communiceren door middel van hulpmiddelen wordt in veel gevallen de digitaal opgeslagen stem van een ander of de computerstem als ‘eigen stem’ beschouwd. Voor mensen met complexe communicatiebehoeften en hun naasten maar ook voor anderen in het sociale netwerk, is dat een vrij onnatuurlijke manier van ‘pratend’ communiceren. Voor succesvolle OC is het van groot belang dat ook de gesprekspartners gebruik maken van de COH.  Op die manier ontstaan er goede praktijk voorbeelden die als ‘rolmodel’ fungeren voor de persoon met complexe communicatiebehoeften. De omgeving geeft daarmee tevens aan dat ze de inzet van COH appreciëren, maar ook dat ze OC geaccepteerd, geïntegreerd en genormaliseerd hebben in hun gedrags- en gesprekspatroon.

Leren communiceren is het resultaat van samen willen en kunnen delen van elkaars ervaringen, gevoelens en intenties. Op die manier worden tal van begrippen, woorden, plaatjes, gebaren en dergelijke al doende en gaandeweg de gespreksvoering van elkaar geleerd.

Ondersteunde communicatie in de praktijk

Veel vormen van ondersteunde communicatie zet je dagelijks, welhaast automatisch vanzelf in. Denk maar aan het tonen en benoemen van de boterham voordat je samen gaat eten. Door blij te kijken als je een cadeau krijgt. Of door het gebaar ‘drinken’ te maken als je iemand op afstand wilt vragen of hij ook wat wil drinken. Hetzelfde geldt automatisme geldt voor het gebruik van technologische vormen van OC, waaronder de talrijke smartphone and smartwatch toepassingen, de microfoon als spraakversterker, het normale gebruik van potlood, pen en papier om iets in schrift (lettertekens) op te schrijven, het gesproken boek, de grote hoeveelheden pictogrammen langs de weg en op apparatuur, de computerstem bij de navigatie-apparauur en de spraakherkenning van bijvoorbeeld Siri (Apple) of Alexa (Amazon).

Door COH gecombineerd aan te bieden, zijn er verschillende manieren om een begrip te leren. Bijvoorbeeld door een combinatie van gesproken taal, een pictogram, een foto en een gebaar. Dat maakt dat er via OC verschillende manieren zijn om iets duidelijk te kunnen maken.

Gebruik de vormen van ondersteunde communicatie die het beste werken voor alle betrokkenen, passend bij vaardigheden, interesses en behoeften van de persoon met complexe communicatiebehoeften. Dat kan betekenen dat je in de ene situatie de klapper met pictogrammen gebruikt en op een ander moment de spraakcomputer of de iPad, maar dat je in alle situaties wel weer hetzelfde gebaar maakt, bijvoorbeeld voor als een activiteit klaar is. En vergeet niet dat je ook overal gewoon bij blijft praten en gebaren.

Communicatie ondersteunende hulpmiddelen kopen

Communicatie ondersteunende hulpmiddelen kun je overal en in verschillende soorten en maten tegen komen.

Zo heeft Intertoys de “NO! button”. Bij het indrukken van deze knop volgt steeds een andere variant op “No”: een nette No, een boze No, of zelfs een geïrriteerde “No!, No!, No!!!”.  Zie op YouTube hoe het werkt. Deze button illustreert, dat je bij het inrichten van een OC hulpmiddel ook rekening moet houden met de verschillende emoties die je met een woord of begrip kan uitdrukken. Kan de OC-gebruiker kiezen voor ‘leuk’ of voor ‘SUPER COOL’ …?

Het pratend boek uit de Tiptoi serie van Ravensburger is een ander voorbeeld dat te koop is in de speelgoedwinkels. Door met een speciale pen in het boek iets aan te tikken komt er geluid uit. Of het sprekend fotoalbum dat in verschillende variaties te koop is, zoals het VTech fotoalbum voor kinderen vanaf 6 maanden.

Webwinkel www.eelkeverschuur.nl is gespecialiseerd in COH, waar u onder meer ook een sprekend fotoalbum kunt kopen. In app stores zijn ook apps verkrijgbaar voor een pratend foto- album op je tablet of iPad, zoals Story Creator of Pictello.

Er zijn verschillende leveranciers die specifieke communicatie ondersteunde hulpmiddelen aanbieden. Stichting Milo kan u ondersteunen bij de keuze voor de meest adequate OC-aanpak en de best daarbij passende COH uit het totale aanbod.