Waarom adviseren we ouders om een doorkijkraam in te zetten in de communicatie?

Als ogen de belangrijkste uitingsvorm zijn, ligt het voor de hand om een oogbestuurde spraakcomputer in te zetten als communicatiehulpmiddel. Een ‘ogentaal’ leren spreken begint echter vaak met een doorkijkraam.

Neem Elise, een kleine meid die vanwege haar ontwikkelingsachterstand heel beperkt tot spreken komt. Ze heeft al eens wat geoefend met een oogbestuurde computer en de spelletjes van Look to Learn gespeeld. De eerste resultaten zijn bemoedigend. Iedereen is er van overtuigd dat een oogbestuurde computer voor haar veel kan gaan betekenen in de communicatie. De eerste stap om hier naartoe te werken is dan vaak werken met een doorkijkraam. Is dat niet gek, een doorkijkraam is toch heel iets anders dan een oogbestuurde computer?

Ergens naar kijken betekent iets vertellen

Voor kinderen die niet of heel weinig spreken is het belangrijk dat ze leren communiceren door naar iets te kijken. Die ontwikkeling in hun communicatie begint met ervaren dat hun omgeving reageert op hun blikrichting. Als de kinderen ergens iets langer, iets nadrukkelijker naar kijken, wordt dat consequent beloond met een reactie van hun omgeving. Hierdoor leren ze dat ze met hun blikrichting iets kunnen vertellen. Het is als het ware een nieuwe “ogentaal” die zij moeten gaan spreken. Dat vraagt een omslag in hun manier van doen. Ergens wat langer naar kijken betekent dan al iets vertellen. En dat is echt wennen! Voor het sociale netwerk is de blikrichting ook een nieuwe taal om te ontvangen. Wat is langer naar iets kijken? En welke betekenis heeft een blik? Hoe ga je er op in?

 Oefening baart kunst

Als je graag Spaans wilt leren spreken en verstaan, kun je een online cursus doen. Daar kun je veel van leren over de uitspraak van woorden en hoe je zinnen bouwt van die woorden. Het nadeel is dat taal tussen jou en je computer niet echt tot zijn recht komt. Taal komt tot leven in de communicatieve interactie met een andere persoon. Die beloont je inspanningen met mimiek, nieuwe woorden. Het samen oefenen gaat daardoor vele malen effectiever dan de computer na spreken. De computercursus zal zich niet precies aan jouw optimale tempo aanpassen en geeft je geen extra oefeningen voor iets wat voor jou lastig is om onder de knie te krijgen. Daarom kiezen veel mensen voor een cursus bij een persoon. Iemand die goed is in Spaans en met wie het klikt. Het fijne daarvan is dat je met kleine stapjes kunt oefenen en je feedback krijgt op hoe je het Spaans meester wordt.

Zo werkt het met het doorkijkraam eigenlijk ook. Elise kan oefenen met voor haar vertrouwde mensen. Ze ziet hun gezicht door het raam en ze ziet hoe zij kijken naar haar blikrichting. Door in een aantal vaste situaties het doorkijkraam in te zetten, kan ze wennen aan de nieuwe manier van reageren op daar waar zij naar kijkt. De vader en moeder van Elise besluiten dat de eetsituatie geschikt is om te oefenen. Het doorkijkraam komt op tafel en er worden foto’s van jam en vleeswaren op bevestigd. Zo kan Elise oefenen met kiezen tussen jam of vleeswaren op brood. Ook op de dagbestedingsgroep wordt het doorkijkraam bij het eten ingezet.

Voor Elise is fijn dat ze kan kijken naar de foto met het beleg van haar voorkeur en haar ouders verwoorden waar ze Elise naar zien kijken. Elise kan direct oogcontact maken, door het kijkraam heen, als haar moeder vertelt wat ze afleidt uit de blik van Elise. Zo is er een levendige interactie en een natuurlijk spel van vraag en antwoord op basis van de blikrichting van Elise. Voor Elise is het fijn dat de ogen van de ander zo makkelijk te vinden zijn, door het doorkijkraam heen, zodat er altijd sprake blijft van gedeelde aandacht.

Sluit aan bij voorkeuren en interesses

In de keuze van de situaties waarin het doorkijkraam wordt ingezet, wordt altijd nauw aangesloten bij de voorkeuren en interesses van de kinderen. Wie van muziek houdt, krijgt keuze uit twee favoriete instrumenten. Kinderen die plezier hebben in het zweven van de bellen van de bellenblaas,  krijgen de keuze uit bellen blazen of snoezellamp kijken. Sommige kinderen reageren beter als kleine voorwerpen aan het raam bevestigd worden, waaruit ze mogen kiezen. Bij anderen werkt de inzet van foto’s of pictogrammen beter. Het is van belang dat de tijd wordt genomen om hierin aansluiting te vinden bij de ontwikkeling van het kind. Een logopediste kan hierin helpen en onderzoeken wat passend is voor het desbetreffende kind.

Modelleren door voordoen

Terug naar de cursus Spaans die je gaat starten. De docent Spaans kiest er voor om van het begin af aan Spaans te spreken. Direct bij de kennismaking word je enthousiast begroet in het Spaans en uitgedaagd om welk woordje dan ook in het Spaans te uiten. Zo word je ondergedompeld in de nieuwe taal en leer je het meest. De eerste lessen voel je je onthand en hakkel je een enkel woord. Het consequent inzetten van de nieuwe taal door de docent is de beste inspiratiebron om zelf ook Spaanse woorden te spreken.

Het leren spreken met afbeeldingen verloopt op een vergelijkbare manier. De mensen uit het sociale netwerk doen het spreken door middel van voorwerpen of afbeeldingen voor. Ze “ondertitelen” wat ze zelf vertellen met het aanwijzen van voorwerpen of afbeeldingen. Dit wordt modelleren genoemd en is net zo belangrijk als het praten van ouders tegen hun brabbelende dreumes. Door consequent inzetten van deze “ondertiteling” tijdens het spreken, krijgt het kind de onderdompeling van de nieuwe beeldtaal. Dit is nodig om stap voor stap betekenis te leren verlenen aan afbeeldingen of voorwerpen.

Ogentaal leren spreken en verstaan

Als Elise gewend is aan het kiezen tussen twee voorwerpen in een aantal situaties, wordt een nieuwe stap gezet. En worden de keuzemogelijkheden uitgebreid. Eerst van 4 dan naar 6 opties. Een belangrijke stap is dat Elise gaat ervaren dat ze “ja” en “nee” kan zeggen met haar ogen of “ik wil iets anders”, zodat ze altijd ook kan aangeven dat haar voorkeur of haar keuze er niet bij hangt. Deze opties worden dan ook beschikbaar gemaakt voor haar, middenboven en middenonder in of op haar doorkijkraam. Dit vraagt een nieuwe periode van modelleren en oefenen.

De ouders en groepsleiding spreken af dat als Elise oogcontact maakt voor- of nadat ze naar een van de afbeeldingen heeft gekeken, dit wordt opgevat als haar “ja”. Vervolgens wordt dit consequent door iedereen benoemd naar Elise. “Je kijkt naar de gitaar en naar mij, jij zegt: “ ja, ik wil gitaar spelen!”” De afbeeldingen voor “ja” en “nee” worden door ouders en groepsleiding aangewezen als zij deze zelf zeggen of als zij Elises blikrichting zo interpreteren. In het begin voelt dit nog onzeker, omdat de keuzes niet altijd zo nadrukkelijk worden gemaakt door Elise.

 Voorbereiding op oogbestuurde spraakcomputer

Het vraagt veel tijd en modelleerwerk van de betrokkenen uit het netwerk van Elise, voor ieder zich wat zekerder voelt bij de interpretatie van haar blikrichting. Zo groeit de “ogentaal” van Elise gestaag en wordt zij toegerust tot de inzet van haar blikrichting in het gebruik van de oogbestuurde computer. De computer is dan voor haar een soort geavanceerd doorkijkraam met vele technische extra’s en altijd directe feedback op haar blikrichting. De stap met het doorkijkraam maakt dat Elise met voldoende zelfvertrouwen aan deze uitdaging kan beginnen.

Gerelateerde Berichten