Gevoel krijgen voor de tekens in de wereld om je heen

“Zorgintensieve kinderen zijn voor hun ontwikkeling afhankelijk van anderen. Ik vind het jammer dat – overigens om hele begrijpelijke redenen – de aandacht voor geletterdheid bij deze kinderen vaak ondergesneeuwd raakt."

Aan het woord is Liesbeth Verkade, een logopediste die dertien jaar geleden een eerstelijnspraktijk startte die inmiddels meerdere vestigingen heeft. “Sinds 2016 werk ik ook als OC-behandelaar bij Milo, omdat ik me graag inzet voor kinderen met communicatief meervoudige beperkingen (CMB).” We vroegen haar naar het belang van geletterdheid voor kinderen met CMB en hoe zij daarmee omgaat.

Wat is jouw visie op geletterdheid voor kinderen met CMB?

“Kunnen lezen en schrijven, of spellen beschouw ik als de hoogste vorm van geletterdheid. In dit verband gebruik ik liever het woord spellen, omdat schrijven een motorische vaardigheid is. Geletterdheid gaat niet alleen over het komen tot lezen en schrijven. De basis voor geletterdheid is ontluikende geletterdheid. Dat is de eerste stap voor iedereen. Bij kinderen die zich normaal ontwikkelen wordt ontluikende geletterdheid op een natuurlijke, vanzelfsprekende manier gestimuleerd. Dat begint al bij het brabbelend praten tegen een baby.

Ik heb de indruk dat veel mensen denken dat geletterdheid van ondergeschikt belang is voor kinderen met CMB. Het stimuleren van de ontluikende geletterdheid is voor deze kinderen net zo belangrijk, als voor zich normaal ontwikkelende kinderen. De potentie tot communiceren activeer je door te investeren in ontluikende geletterdheid en dat geldt voor alle kinderen.

Bij kinderen met CMB streven we geletterdheid of gesproken taal niet primair na. Kinderen ontwikkelen zich in deze domeinen en je kunt hierop aanhaken. Het doel dat wij nastreven is dat het kind zich optimaal kan ontwikkelen. Wij vinden het belangrijk dat iedereen er plezier in heeft en dat het kind het fijn vindt en zich veilig voelt. In zo’n sfeer kan het communicatiepotentieel tot groei komen.”

Wat doe jij met geletterdheid?

Interactief voorlezen wordt in alle behandeltrajecten van Milo toegepast.
Een mooi voorbeeld van het bewust inzetten van een letter die op verschillende manieren wordt aangeboden is de R van Ramon. Het lijkt er op dat Ramon zich bij voorkeur verbaal uit, maar zijn spraak is slecht verstaanbaar. Bij Ramon zetten we letterkaarten in waarmee we de klank van de letter oefenen en dat combineren we met activiteiten. De combinatie van beweging en klank lijkt bij Ramon goed te werken. Op het schoolplein hebben we geoefend met de letter R. Voordat we gingen rennen schreef ik met mijn hand de letter R op zijn rug en liet de klank en het woord horen: ‘rrrrrrr … we gaan rrrrrennen’. 

Binnen een kwartier sprak Ramon voor de eerste keer de R goed uit en hij schreef op mijn rug met zijn vinger een bijna perfecte letter R. Door de letterkaart ontstaat bij Ramon het inzicht dat het woordbeeld rennen samenhangt met de letter R en met de activiteit die hij leuk vindt. Daardoor gaat hij de R beter inzetten in zijn spraak.  Je ziet dat het effect heeft op zijn uitspraak en op zijn communicatie. Omdat zijn voorkeur uitgaat naar spraak proberen we ook of Ramon met gebarentaal uit de voeten kan, zodat hij zijn spraak kan ondersteunen met gebaren.”

Waarom is geletterdheid belangrijk voor kinderen met CMB?

“Letters zijn ‘gekke’ tekeningetjes die je overal tegenkomt. Door de ontluikende geletterdheid te stimuleren kunnen ook deze kinderen gevoel krijgen voor tekens in de wereld om hen heen. En binnen de grenzen van hun kansen kunnen ze hun potentie gaan benutten.

Ontluikende geletterdheid begint met het luisteren naar geluiden en dan geluiden herkennen als betekenisvol. En daar concepten en tekens aan verbinden zoals plaatjes, pictogrammen, letters en woorden. Dat kunnen vasthouden. Doorkrijgen dat een geluid ergens bij hoort en dat een plaatje ook in een boek kan staan en onderdeel kan zijn van een verhaal. Dat er een volgorde kan zijn en dat je er samen naar kan kijken en over praten. En als je later dat boek weer pakt, dat het verhaal er nog steeds staat. Dat je een verhaal kan maken en herbeleven en dat je ook je eigen verhaal kan maken.

Gevoel voor klanken, rijm en ritme zijn voorwaarden voor de ontwikkeling van taal; voor het begrijpen en kunnen benoemen van concepten en het ontwikkelen van woorden en een woordenschat. Aan zich normaal ontwikkelende kinderen lezen we een boekje wel 100 keer voor. Door steeds hetzelfde verhaal aan te bieden, krijgt het kind gevoel bij de plaatjes en (letter) tekens die in het boek staan. Het kind krijgt door dat je fysiek kunt bladeren in een boek en dat een verhaal een begin en een einde heeft. Voordat een kind leert lezen, krijgt het al ingeslepen dat plaatjes en tekens een betekenis hebben en ze wennen aan woordbeelden doordat onder ieder plaatje van de krokodil altijd dezelfde tekens staan.

Ook kinderen met CMB kunnen pas hun eigen verhaal maken als die basis is gelegd. Bied deze kinderen daarom net zoveel aan als je ook zou doen bij een zich normaal ontwikkelend kind.”

Hoe reageren ouders en professionals op jouw aanbod?

“In de praktijk blijkt, dat voordoen het beste werkt. Als ouders laat thuiskomen en voor het koken toch nog even vijf minuutjes samen lezen met hun kind, dan ze doen dat niet omdat ze hun kind te leren lezen. Ze doen dat om een fijn moment met elkaar te beleven.

Regelmatig merk ik bij ouders en professionals dat ze niet weten hoe je voorleest of samen leest met een kind met CMB. Door dat voor te doen met hun kind zien ze wat er gebeurt. Ze worden dan erg enthousiast en zijn positief verbaasd over wat ze zien gebeuren. En ze gaan er zelf mee aan de slag.

Voor een kind met een ontwikkelingsniveau van 9 maanden is plaatjes aanwijzen en samen bladeren ook nuttig bezig zijn. Als je het kind zelf laat bladeren kan je verrast worden door wat het kind dan doet. Laatst vertelde een moeder dat haar kind spontaan naast haar op de bank kwam zitten toen ze een tijdschrift las. Ze hebben toen verder samen gelezen. Toen ik haar vroeg wat ze hadden gelezen zei ze ‘Niets, maar we hebben het wel heel gezellig gehad met elkaar’.

Of je nu een ouder, verzorger of juf bent, aandacht schenken aan geletterdheid is een leuke manier om deze kinderen te stimuleren in hun ontwikkeling.”

Wat brengt het de kinderen?

“Inzetten op ontluikende geletterdheid biedt deze kinderen een andere leeringang. Naast gesproken taal en pictogrammen bied je ze ook nog letters aan, een hoop plezier en de mogelijkheid om zelf initiatieven te nemen. Het kind beleeft waardevolle communicatiemomenten in een veilige en vertrouwde omgeving waarin het ook ervaring op kan doen met zelf-regie.

 

Ramon herkent nu zijn eigen naam. Hij weet dat hij dat is en samen met zijn communicatiepartners gaat zijn ontdekkingsreis verder ….”

Gerelateerde Berichten