Afscheidsrede Prof. dr. Hans van Balkom: “Olifantenpaadjes wijzen de weg naar ondersteund communiceren”.

Je herkent een ‘olifantenpaadje’ direct. Het zijn van die ingesleten weggetjes naast het ‘gewone’ pad. Ze ontstaan doordat mensen het liefst de kortste route nemen of omdat we een obstakel op dit pad willen omzeilen. Als ‘een olifant door de porseleinkast’ nemen olifanten altijd de meest direct, kortste route, ongeacht de obstakels die zij tegenkomen. Dit gedrag is de naamgever van dit fenomeen. Olifanten kiezen hun pad altijd instinctief. Mensen kiezen doorgaans bewust en beredeneerd een olifantenpaadje. En dat hoeft niet altijd de kortste route te zijn, maar forceert altijd de meeste snelle en efficiënte doorgang. Om die reden nemen we dat alternatieve pad telkens weer en wordt de route gaandeweg voor iedereen herkenbaar. In ons brein en in ons gedrag werkt dit net zo; we spreken dan van neurale olifantenpaadjes.

Als we praten over ondersteunde communicatie dan is iedere vorm die we hiervan gebruiken eigenlijk gewoon een olifantenpaadje. Want als je niet kunt praten dan moet je een alternatief bedenken om je te uiten om door anderen begrepen te worden. Je moet een ‘omweg’ kiezen om je doel te bereiken. Een ander pad bewandelen en een weg zoeken in alternatieve uitingsvormen om je communicatieve intenties via bijvoorbeeld gedrag, gebaren, pictogrammen, schrift te ondersteunen. In veel gevallen wordt daarbij gebruik gemaakt van technische hulpmiddelen, zoals spraakcomputers.

In ondersteunde communicatie zijn tal van methoden, hulpmiddelen en materialen bedacht en ontstaan. Gereedschap om het best passende olifantenpaadje te banen en te bewandelen. Communicatie en taal geraken bij mensen al in vroege aanleg verbonden. Ons brein legt een rijk vertakt netwerk aan van verbindingen waarbinnen voldoende gelegenheid en ruimte is voor vaardigheden om op eigen wijze passende omwegen te kiezen om blokkades te omzeilen. Voor ieder mens die niet kan praten, en het ‘voor gebaande pad’ niet (meer) toegankelijk is, kan naar een best passend alternatief gezocht worden dat aansluit bij een vorm of methode van ondersteunde communicatie. Een ‘eigen olifantenpaadje’ met toegang tot communiceren.