Continu aandacht hebben voor de wereld om je heen is voor iedereen een uitdaging. Maar die aandacht hebben we wel nodig om te kunnen communiceren. Anneke Lautenbag vertelt hoe 'aandacht voor aandacht' in praktijk wordt gebracht in behandeltrajecten van Stichting Milo.
Het vermogen om te communiceren ligt besloten in kerndomeinen in ons brein. Aandacht is zo'n kerndomein.
Aandacht vasthouden
Je krijgt weinig van een gesprek mee als je je aandacht er niet bij houdt en tijdens het gesprek bijvoorbeeld het nieuws leest, je communicatiepartner niet aankijkt of op een andere manier wordt afgeleid.
Het kunnen vasthouden van je aandacht hangt van veel factoren af: hoe was je nachtrust, voel je je ziek, heb je net al een activiteit gedaan waarbij je heel aandachtig was, word je afgeleid door prikkels uit je omgeving, enzovoorts.
Topsport
Kinderen, jongeren en volwassenen met een communicatieve beperking, moeten vaak nog veel harder werken om hun aandacht te richten en vast te houden. Hun aandacht kan verstoord worden door bijvoorbeeld epilepsie, problemen met het verwerken van (te veel) prikkels, psychische stoornissen zoals autisme, ADHD of door een gevoel van onveiligheid omdat ze hun omgeving niet begrijpen en overzien.
Soms is de aandacht erbij houden voor hen net topsport! En wat is topsport zonder training en een coach? Niet zo verwonderlijk dus dat we bij Stichting Milo in veel trajecten aan de slag gaan met het verbeteren van de aandacht. Zonder voldoende aandacht voor de communicatiepartner of voor communicatiemiddelen is het immers lastig communiceren!
Simon
Zo gingen we aan de slag bij Simon. Door epilepsie heeft hij een lage alertheid en weinig aandacht voor wat er om hem heen gebeurt. Veel prikkels uit de omgeving merkt hij nauwelijks op en gaan langs hem heen. Het was erg lastig voor de omgeving om hem zijn aandacht te laten richten op zijn spraakknop. In het begin keek hij er niet naar om en gebruikte hij de knop ook niet. Het gevaar is dat je dan al snel denkt: ‘zie je, hij snapt het niet, en hij vindt er ook niets aan … het is niets voor hem’. Bij het opstellen van zijn Communicatie Competentie Profiel kwam naar voren, dat aandacht bij Simon een probleem kon zijn en we hielden zijn alertheid bij op een alertheidslijst. En wat bleek … met wat hulp konden we hem uit zijn eigen wereld helpen. Zo kwamen we erachter dat hij meer aandacht had als hij op een fysiobal zat en we op zijn schouders drukten. Als we dat deden, merkte hij zijn omgeving beter op en ging hij ook reageren op zijn omgeving. Toen bleek Simon de spraakknop ineens wel interessant te vinden!
Lena
Zo ook Lena die soms honderduit spreekt als ze op haar gemak is. Als zij een vraag krijgt dan weet ze het antwoord niet te bedenken en wendt ze zich af. Weg aandacht! Je kunt dan nog wel tegen haar blijven praten of de vraag nog eens stellen, maar het komt niet meer binnen. Met de mensen in haar omgeving hielden we op een lijst bij wanneer zij ‘praatgrage’ momenten had en wanneer juist stille, teruggetrokken momenten. Tijdens beweegactiviteiten bleek Lena beter te communiceren.

Het in beweging zijn hielp Lena om haar aandacht te richten op vragen en het geven van antwoorden. Dus zorgden we ervoor dat communiceren met Lena altijd gepaard ging met samen bewegen. Thuis vertellen over de schooldag deed zij voortaan tijdens het trampolinespringen en op school kwamen er meer klusjes bij waarbij ze van de ene naar de andere kant van de klas moest lopen. Haar netwerk heeft nu nieuwe ideeën om Lena ‘erbij te houden’.
Celine
Ten slotte Celine, een meisje dat vaak ‘hyperactief’ is en een korte spanningsboog heeft. Als ze met een activiteit bezig was, was ze zo weer afgeleid en er klaar mee. Celine had te veel spanning en drukte in haar lijf, waardoor prikkels van buiten maar moeilijk binnenkwamen. We maakten voor haar een stoplicht met alertheidsfases in verschillende kleuren. We omschreven voor alle communicatiepartners, zoals haar ouders, maar ook de leerkracht en therapeuten, hoe je aan haar ziet dat ze ‘hyper’ is (blauw). Daarachter beschreven we wat zij dan nodig heeft om zich weer ‘groen’ te voelen. Zo ontspande zij van vaste melodietjes en samen bewegen met vierhanden gebaren tijdens deze liedjes. Het stoplicht hangt nu geplastificeerd aan haar rolstoel, zodat mensen weten hoe ze Celine kunnen helpen om haar aandacht te richten en zo het contact en de communicatie te starten.
Aandacht en leren
Soms neemt het werken aan het richten en volhouden van aandacht een groot deel van het behandel- of coachingstraject in beslag. Dat kan soms best lastig zijn voor ouders: de bedoeling was toch om te leren werken met communicatiemiddelen?
Toch is het geen weggegooide tijd en moeite. Integendeel! Toegenomen aandacht helpt de totale ontwikkeling verder. Aandacht is een belangrijke voorwaarde voor communicatie. Aandacht helpt om de omgeving te overzien, het vergroot de taakgerichtheid en helpt om ervaringen op te slaan in het geheugen. Daarom pleiten we binnen de Milo trajecten altijd voor Aandacht voor Aandacht!